Rekonstrukcija evropskog poseda u Vojvodini

REKONSTRUKCIJA EVROPSKOG POSEDA

 U VOJVODSTVU  SRBIJI

             RECONSTRUCTION OF EUROPEAN POSITION

                                IN VOJVODSTVO SRBIJE

Abstract

The revolutionary-communist social and „production relationship“ of seventy years ago, by fostering continuous post-revolutionary ownership of the state and state and ideological tycoons over hundreds of thousands of hectares of expropriated and nationalized agricultural land, a fabulous construction fund, a non-transparent art works, stylish furniture from the warehouse „for special supplies „- the KPJ oligarchy and all the rest extended the successful robbery of everything and everything!

On endless lists of looted things, which the revolutionary government led, but never published, the testimony was recorded, for example, of the robbery in the family of Zlatoja Maric from Djaala and Novi Bečej: in addition to livestock, they were nationalized and without any compensation brought from the farmer’s tool for agriculture and food, and the land is expropriated …

In our project we will deal with another „flow of revolution“: the revolution of the created territorial autonomy of Vojvodina. The economic and historical destiny of the country occupied by „Vojvodinašume“ and includes „Voda Vojvodina“. Observed space, population and economic, namely, enclosure the left bank of the Sava and Danube in the Republic of Serbia.

Vojvodina, as an industrial-agricultural region, is very similar in size and size to the Kingdom of the Netherlands, which extends in Europe (outside the colony of the Netherlands) to forty thousand square kilometers. Kingdom of the Netherlands is the most important agricultural region in Europe and the world. Vojvodina is geographically similar to the Kingdom of Belgium and the Bavarian Province …

Apstrakt

Revolucionarno-komunistički društveni i „proizvodni odnos“ od pre sedamdesetak godina, negovanjem kontinuiranog postrevolucionarnog vlasništva države i državnih i ideoloških tajkuna nad stotinama hiljada hektara eksproprisanog i nacionalizovanog poljoprivrednog zemljišta, basnoslovnog građevinskog fonda, nepreglednog fonda umetnina, stilskog nameštaja iz magacina „za specijalno snabdevanje“ – oligarhija KPJ i sve potonje produžile su uspešnu pljačku svega i svačega!

Na beskonačnim spiskovima opljačkanih stvari, koje je revolucionarna vlast vodila, ali ih nikada nije objavljivala, zapisano je svedočanstvo, na primer, o pljački u porodici Zlatoja Marića iz Đale i Novog Bečeja: pored stoke, nacionalizovani su i bez ikakve nadoknade odneseni sa salaša alat za poljoprivredu i hrana, a zemljište je eksproprisano…

U našem projektu bavićemo se posmatranjem još jedne „tekovine revolucije“: revolucijom stvorene teritorijalne autonomije Vojvodine. Ekonomskom i istorijskom sudbinom zemlje koju zauzimaju „Vojvodinašume“ i obuhvataju „Vode Vojvodine“. Posmatrani prostor, populacijski i ekonomski, naime, ograđuju leva obala Save i Dunava u Republici Srbiji.

Vojvodina, kao industrijsko-poljoprivredna regija, veoma je slična i po izgledu i po veličini Kraljevini Holandiji, koja se rasprostire u Evropi (van kolonija Holandije) na četrdesetak hiljada kvadratnih kilometara. Kraljevina Holandija predstavlja najznačajniju poljoprivrednu regiju kako u Evropi tako i u svetu. Vojvodina je geografski slična i Kraljevini Belgiji i Vojvodstvu Bavarskom…

Kako bi predstojeća naučna analiza  opisanog predmeta istraživanja naslovljenog gornjim naslovom bila validna, nužno je da predstavimo naučni postupak i metodu istraživanja: generalna metoda je analiza i sinteza, kao i projekcija slučaja. Pojedinačne metode: statističko-komparativni metod, po primeru metodološkog postupka čuvenog fizičara, ali i antropologa-građevinca Milutina Milankovića. Takođe, u istraživanju će biti korišćena sokratovska silogistička i aristotelovska dijalektička metoda, sa deskripcijom.                                         

Pojedinačne hipoteze ovog istraživanja očitavaju se u sledećem pitanju: šta kupi američka glumica kad dobije „oskara“, makar za sporednu ulogu u filmu? Odgovor je, zbog medijske globalne popularizacije „oskara“ – gotovo svima poznat: američka glumica po dobijanju „oskara“ kupi ranč! U prevodu na naš jezik – salaš!

Naredni silogizam glasi: u suštinskoj realizaciji svoje ličnosti, ograničen nemogućnošću da dobije „oskara“ – šta učini Srbin kada se „opismeni“? To jest kada se emancipuje i proletarizuje, u ideologiji neke od internacionala i nazovigrađanstva?

Srbin sruši babin salaš i proda kuću i imanje na selu, pa postane proleter u gradu!!!?

                                  * * *

  Predočeni proces proletarizacije celokupne srpske populacije realizovan je, do kraja dvadesetog veka, revolucijom „koja teče“ Josipa Broza Tita, a i politikom: „posle Tita – Tito“! S neobjavljenim, neopojanim i, konačno, neprebrojanim grobovima žrtava. Institut za savremenu istoriju iz Beograda, u prvoj deceniji novog milenijuma, nepoznatim postupkom, došao je u posed spiska likvidiranih građana u Republici Srbiji tokom 1944, ’45, ’46, ’47, ’48… Do konca pedesetih godina dvadesetog veka likvidirano je 60.000 (i slovima: šezdeset hiljada) ljudi – popisanih i bačenih u preko dve stotine masovnih grobnica (pojedinačnima se broja ne zna)! Svi su bili ubijeni bez ikakvog suda!? A znatnom većinom, bili su iz korpusa srpskog naroda. I sve to u dvadesetom veku!?

Ali postradao je, a da nije evidentiran, i ogroman broj „raskulačenih“ domaćina, zemljoradnika, seoskih zanatlija i vlasnika manufaktura. Satrveni su u kazamatima, ili su „pušteni kućama da umru“, ne bi li bili sahranjeni o „trošku porodice“. Za kulake Race i srpske seljake nije vođen nikakav spisak likvidacija. Pljačku i prekobrojna ubistva pod „revolucionarnim“ eufemističkim nazivom – „prinudnog otkupa“, ali i sve druge „mere“ nacionalizacije, arondacije, konfiskacije, sprovođene su radi bukvalnog rušenja i zatiranja ljudi i objekata, na 219.000 hiljada salaša u Vojvodini i na hiljadama sela i desetinama hiljada zaselaka u Srbiji. I to sve bez bilo kakve zakonske regulative. Revolucionarne mere su, eventualno, donošene na sednicama politbiroa KPJ. Sprovodili su ih ideološki ostrašćenici, „vojnici revolucije“, KOS-a, Ozne i ruskog KGB-a. Od oktobra 1944, pa zatim različitim revolucionarnim „rentama“, te mere pretrajavaju i u novom milenijumu!  

Niko, pa ni Institut za savremenu istoriju u Beogradu, dan-danas, u dvadeset prvom veku od rođenja Hristovog, nije čak ni pokrenuo bilo kakvo istraživanje na temu „komunističko-ideološko likvidiranje kulaka“!?

Uz revolucionarno-komunistički društveni i „proizvodni odnos“ od pre sedamdesetak godina, negovanjem kontinuiranog postrevolucionarnog vlasništva države i državnih i ideoloških tajkuna nad stotinama hiljada hektara eksproprisanog i nacionalizovanog poljoprivrednog zemljišta, basnoslovnog građevinskog fonda, nepreglednog fonda umetnina, stilskog nameštaja iz magacina „za specijalno snabdevanje“ – oligarhija KPJ i sve potonje produžile su uspešnu pljačku svega i svačega!

Na beskonačnim spiskovima opljačkanih stvari, koje je revolucionarna vlast vodila, ali ih nikada nije objavljivala, zapisano je svedočanstvo, na primer, o pljački u porodici Zlatoja Marića iz Đale i Novog Bečeja: pored stoke, nacionalizovani su i bez ikakve nadoknade odneseni sa salaša alat za poljoprivredu i hrana, a zemljište je eksproprisano… Međutim, na spisku opljačkanih, tzv. oduzetih stvari, našle su se, uredno zavedene: „‘dve nove i dve stare korovače metle’, ali i nove ženske ‘šlingovane’ gaće“…!? Spiskovi represivnih, prekobrojnih, zločinačkih postupaka i poduhvata Ozne i KGB-a prema ljudima u tzv. „prinudnom otkupu“ nisu vođeni. Ti postupci su, čak i za komuniste-revolucionare, bili neopisivi i nemerljivi!                                                                                                                                        * * *          

Pljačkom akumuliran kapital takođe je nemerljiv, baš kao i činjenica da ljudske žrtve, maltretirani, prebijani i ubijeni nisu popisani ni koliko stare korovače metle, jer su, bože moj, bili „neprijatelji naroda“. Iz istih pobuda, niko i ne pomišlja, danas, da žrtve rehabilituje i obešteti. Sve to dokazuje da komunistička strahovlada ima svoje produženo trajanje. Nažalost, i na početku trećeg milenijuma svetske hrišćanske civilizacije!                                                                                            

U našem projektu bavićemo se posmatranjem još jedne „tekovine revolucije“: revolucijom stvorene teritorijalne autonomije Vojvodine. Ekonomskom i istorijskom sudbinom zemlje koju zauzimaju „Vojvodinašume“ i obuhvataju „Vode Vojvodine“. Posmatrani prostor, populacijski i ekonomski, naime, ograđuju leva obala Save i Dunava u Republici Srbiji.

Sve prirodne i industrijske kapacitete na datoj teritoriji podvrgnućemo analizi i komparaciji. Poljoprivredno zemljište od preko dva miliona hektara. Plus zemljište Poljoprivrednog kombinata Beograd i poljoprivredno zemljište jugoistočnog Srema. Južni Banat, sa njegovim seoskim naseljima Ovča, Borča, Krnjača i Padinska Skela; a zatim u Sremu Zemun i Novi Beograd, Jakovo, Progar, Boljevce, Batajnicu…! S razlogom, jer ovaj prostor, iako je statistički, ekonomski i politički sasvim prikriven, čini jedinstven teritorijalni deo „Vojvodinašuma“ i „Voda Vojvodine“ – u javnim, državnim, komunističkom eksproprijacijom zasnovanim preduzećima, koja su se očuvala kao posebno značajna revolucionarna tekovina, i u postkomunističkoj Srbiji, odnosno u pokrajini Vojvodini, članici Evrope regija!?

Istine radi, opisana teritorija, naselja, ali najpre ljudi u istočnom Sremu i južnom Banatu – neidentifikovanom voljom, pored geografske, populacijske, čak i javnopravne pripadnosti, ni u drugoj deceniji dvadeset prvog veka ne glasaju na izborima u Autonomnoj Pokrajini Vojvodini!? Ustav Republike Srbije ne poznaje ovaj prostor od preko milion stanovnika!? Verovatno ga (što ne znači i ustavno) prepušta gradu Beogradu? A Statut Beograda, pak, ne reguliše (niti postoji takva statutarna mogućnost) položaj i funkciju Vojvodine, ni kao Autonomne pokrajine ni kao istorijske i istorijskopravne, niti rimskopravne pokrajine: Vojvodstva Srbije. Pa tako ne može prepoznati „eksteritorijalnost“ Vojvodinašuma i Voda Vojvodine. Njihovo gruntovno i istorijsko pravo i teritorijalni status…?

Zakon o lokalnoj samoupravi Republike Srbije, koji proizlazi iz Ustava Republike, kada nabraja opštine koje glasaju na vojvođanskim izborima, ne spominje grad i opštinu Zemun, Novi Beograd, Surčin i sve druge katastarske opštine u priobalju Save i Dunava. Teritoriju površine od oko 50.000 kilometara kvadratnih – jer su valjda uspešno prikrivene „u Vojvodinašumama, okružene Vodama Vojvodine“?                  

 I nasuprot iznesenim tvrdnjama, identitet i priznanje Srpske Vojvodine vojvode Stevana Šupljikca iz 1848. godine vezuje se validno – pravno, za božanskopravno ishodište carskog prava. Priznanje Vojvodstva Srbije desilo se konačno u dvadesetom veku, posle njenog tristogodišnjeg zahtevanja i bilateralnog ugovaranja, što je najpre činio Beogradski srpski sabor Arsenija Trećeg, 1690. godine, kada je Sveti rimski car Leopold imenovao prvog podvojvodu Jovana Monasterliju i za celokupnu populaciju Raca i Srba u Svetorimskom carstvu izdao basnoslovne privilegije, sasvim oslobađajući kompletnu populaciju, kmetstvo, te garantujući sve narodnosne i verske, imovinskopravne slobode. I to pre Senćanske bitke 1697. godine i Karlovačkog mira 1699. godine. Potpuno priznanje i proizvođenje u krunovinu – Vojvodstvo Srbija, sa prestonim Temišvarom, Raci i Srbi su ostvarili kod apostolskog cara Franca Jozefa I, 1848. godine. Time je i istorijski, politički i kulturni identitet današnje Vojvodine, članice Evrope regija, koji je nesporan, odbranjen od ugarske revolucije 1848. godine i Košutove agresije. Vojvodina je naziv koji potiče iz oblika rojalističke vladavine i sačuvan je u postkomunizmu i u Republici Srbiji. Ona je konstituisana Prvomajskom skupštinom Rac i Srba 1848. godine, u Sremskim Karlovcima.

Od druge polovine 19. veka, Vojvodstvo Srbija će ostvariti najveći ekonomski razvoj i postaće najbogatija regija Svetog rimskog carstva Austrije. Izgradiće najgušću pružnu mrežu, koja se, kao i Veliki bački kanal, vezuje za Franca Jozefa I. Nažalost, danas su obe ove ekonomske tekovine, železnica i kanal, u potpunosti devastirane. Železnicu su upropastili „trgovci sekundarnim sirovinama“, a kanal Dunav–Tisa–Dunav uništen je zagađenjima i zamuljivanjem. Oba resursa predstavljaju neefektuiran ekonomski potencijal, ali i kompliment civilizacijskim postignućima Vojvodine.

Vojvodina, kao industrijsko-poljoprivredna regija, veoma je slična i po izgledu i po veličini Kraljevini Holandiji, koja se rasprostire u Evropi (van kolonija Holandije) na četrdesetak hiljada kvadratnih kilometara. Kraljevina Holandija predstavlja najznačajniju poljoprivrednu regiju kako u Evropi tako i u svetu. Vojvodina je geografski slična i Kraljevini Belgiji i Vojvodstvu Bavarskom…

Vojvođanska poljoprivredna regija, međutim, ima veći procenat izgrađenosti prerađivačkih kapaciteta u prehrambenoj industriji po kvadratnom kilometru od Holandije, Belgije i Bavarske: šećeranā, uljarā, silosa, mlinova, pekara, pivara, hladnjača, klanične industrije! I od pre sto godina, sa završetkom dvadesetog veka – obezbeđen vodeni (najjeftiniji) transport, u procentima više od četrdeset posto lako dostupnog potencijala vodnog transporta! A to se uklapa u evropsku projekciju razvoja za 2040. godinu!

Vojvodina je izvoznica nafte.[1] Zajedno sa koncesijama u Angoli, proizvodnja nafte u Vojvodini 2014. godine prelazi tri miliona tona!                 

                      * * *                                                           

 AP Vojvodina, osnovana Ustavom Republike Srbije 2006. godine, kao autonomna pokrajina, u Evropi regija zauzima položaj istorijske Vojvodine. Mada „nezasluženo“. Pošto je, od kraja 20. veka, vlada Autonomne Pokrajine nastojala isključivo da utopi Vojvodinu, to jest da je učlani u „evropsku regiju“: Dunav, Kriš, Moriš, Tisa!? Dunav–Kriš–Moriš–Tisa nikada nije uspela da postane članica Skupštine Evrope regija. Jer, pored ostalog, nije posedovala pozitivnu rimskopravnu i istorijskopravnu legitimaciju.      

Vlada Vojvodine se okoristila statusom Vojvodine u Evropi regija a da nikada nije nastojala da bira predstavništvo Vojvodine u tom istom evropskom savezu, nadnacionalnoj instituciji… Organi Pokrajine – koja bi se, po pravilima Evrope regija, nužno morala rasprostirati barem u dve suverene države Evrope (kao što i jeste sa istorijskim Vojvodstvom Srbijom, ali ne i sa Autonomnom Pokrajinom Vojvodinom) – bez legitimiteta, zagospodarili su istorijskim predstavništvom istorijske Vojvodine Srpske u Evropi regija.                                                                                                                                                                                              

                                                  *   *  *

Započeta komparacija Vojvodine s Kraljevinom Holandijom veoma sličnog ravničarskog izgleda i identičnog osnovnog privrednog potencijala – poljoprivrede, daje nam za pravo da konstatujemo kako Holandija nema nijedan izvor nafte, a da je nafta osnovno pogonsko gorivo i čini najznačajniji proizvodni trošak poljoprivredne i svake druge proizvodnje. Vlasništvo nad naftom, kao resursom, favorizuje onog koji je poseduje i ugrađuje njenu nižu cenu u cenu proizvodā.

Konačno, komparirajući najuspešniju evropsku poljoprivrednu regiju Holandiju i evropsku regiju Vojvodinu (učlanjenu u Evropu regija), poredićemo i broj njihovog stanovništva, a potom ćemo porediti poljoprivrednu površinu i broj gazdinstava u Vojvodini i Kraljevini Holandiji. Istu komparaciju proširićemo i na Kraljevinu Belgiju i Vojvodstvo Bavarsko, što je bila i početna namera, postulat našeg razmatranja. Deskripcija teritorijalnosti, ekonomičnosti i opis privrednih potencijala Republike Srbije, u kojoj se AP Vojvodina nalazi, samo će još više doprineti jasnoći rezultata koju komparacija pruža.

Kraljevina Holandija, prema statističkim podacima iz 2014. godine, ima oko šesnaest miliona i osamsto hiljada stanovnika i teritoriju od 41.543 kilometra kvadratna. Od ove 41 hiljade, jedna hiljada kilometara Kraljevine Holandije otpada na Holandske Antile i ne doprinosi našoj komparaciji.          Kraljevina Belgija broji deset miliona i trista hiljada stanovnika, raspoređenih na 30.150 kilometara kvadratnih. Vojvodstvo i slobodna država Bavarska, od 1946. godine, najbliže po nazivu i geografskom, istorijskom, političkom položaju Vojvodstvu srpskom, rasprostire se na 70.549 kilometara kvadratnih i početkom 21. veka broji dvanaest miliona i četiristo hiljada stanovnika.

Poljoprivrednu teritoriju, oivičenu „Vojvodinašumama“ i „Vodama Vojvodine“, sa gradovima Zemunom i Novim Beogradom (unutar „Voda Vojvodine“), naseljava dva miliona stanovnika, raspoređenih na 21.506 kilometara kvadratnih. Ali i grad Zemun, kao opština, zauzima 153,3 kilometra kvadratna; Novi Beograd, kao opština, poseduje teritoriju od 41 kilometar kvadratni; Surčin – 220, a teritorija opštine Palilula, sa leve obale Dunava, ima, 44.000 hektara. Tako obuhvaćena površina Vojvodine povećava se za približno 500 kvadratnih kilometara. Tačnije, teritorija koju omeđavaju „Vojvodinašume“ i „Vode Vojvodine“ broji oko 22.000 kvadratnih kilometra i na njoj živi oko tri i po miliona stanovnika. Svakako, broj stanovništva u „Vojvodinašumama“ i „Vodama Vojvodine“ šestostruko je manji u odnosu na najrazvijenije poljoprivredne regije u Evropi: Holandiju, Belgiju i Bavarsku.

Još jednom valja konstatovati da Vojvodina sa Poljoprivrednim kombinatom Beograd i jugoistočnim Sremom raspolaže znatno većim ekonomskim resursima i izgrađenim kapacitetima u poljoprivredi i prerađivačkoj industriji nego bilo koji evropski region! Vojvođanski černozem je najkvalitetnije poljoprivredno zemljište, pored geografski i „politički“ udaljenog ukrajinskog!

Ove komparacije daju nam za pravo da izrazimo zaprepašćenje nad uočenom nelogičnosti i izvesnu civilizacijsku nedoumicu: kako to da su pomenute kraljevine i Vojvodstvo Bavarska toliko puta bogatije, sa nesrazmerno većim BDP (bruto društvenim proizvodom) i nacionalnim dohotkom i bogatstvima nego Vojvodina?! Tačnije, pozitivni bilansi prebogatih Kraljevine Holandije, Kraljevine Belgije i Vojvodstva Bavarske i osiromašene Vojvodine ne mogu se porediti ni po skali šest na prema jedan. Gotovo je izvesno da je taj odnos „šezdeset na prema jedan“!!?

Farmerska poljoprivreda Holandije, Belgije, ali istorijski, populacijski, rimskopravno i ekonomski najbližeg Vojvodstva Bavarske, opravdavaju u potpunosti intenciju iz naslova ovog naučnog projekta: Rekonstrukcija evropskog poseda i zadružnog pokreta u Vojvodini.

*   *   *

„Prerevolucionarna Vojvodina“, pre 1946. godine, sa istorijskom Baranjom, do starog grada Oseka i Vinkovačke pruge (Đilasova komunistička intervencija i poklon KPJ Hrvatskoj KP 1946. godine) brojala je 219.000 (dvesta devetnaest hiljada) salaša, to jest farmi, na istom ili višem tehnološkom nivou, sa znatno uređenijim posedom od farmerskog poseda u Bavarskoj, Holandiji i Belgiji. Tome je izvesno doprinosila milionska rašanska radna populacija i populacija od 300.000 nemačkog seoskog stanovništva, tzv. Foksdojčerka. Vojvodina iliti Dunavska banovina, petostruko najveći poreski obveznik u Kraljevini Jugoslaviji, bila je superiorna ne samo ekonomski već i po obrazovanju i po kulturi, organizaciji gazdinstva, pa i multijezičkoj upotrebi različitih govora i poslovnih iskustava i ekonomskih veza u celoj srednjoj Evropi…

Genealogija 219.000 salaša i više hiljada seoskih naselja u Vojvodini, osim daleke praistorijske, herodotovske zasnovanosti, temeljila se i na tristogodišnjim privilegijama Beogradskog sabora Arsenija III Čarnojevića zadobijenih u Svetom rimskom carstvu Leopolda I. I genijalnosti carske urbanizacije i organizacije privrednog prostora „teranove“. Kolonizacija, pre svih Nemaca,[2] Rusina, Slovaka, i ona najnovija među njima, kolonizacija Mađara u Bačku, Baranju, Banat i Srem (sredinom 18. veka) – obezbedila je stvaranje ekonomskih i kulturnih prostora, uređenih po privilegijama svih svetorimskih careva kuće Habzburga, na verskom predraskolnom prostoru Ćirilo-metodske arhiepiskopije 867. godine. Među trideset manastira i manastirskih feuda, brojnih dvoraca i dvorskih ekonomija – učinili su Vojvodinu interesantnom u 20. veku svim nosiocima ideologije plijena, suštastveno suprotstavljene ekonomiji rada.

Maloazijska i kominternovska ekonomija plijena, ispovedana propagandom Kominforma, u ime donjeg staleža, nepostojeće radničke klase, ali postojeće KPJ, KP Hrvatske i KP Slovenije (KP Srbije formirana je posle revolucionarno-oslobodilačke pljačke srpskog građanstva, u nekoliko novih republika u Jugoslaviji i u Vojvodini – Kosovo i Metohija kao autonomija nije postojalo u FNRJ – 12. maja 1945. godine) među sebrima i građanima – proleterima, nepovratno je devastirala civilizacijsku tekovinu farmerske poljoprivrede i ukupnu radnu kulturu Vojvodstva Srbije i srpskih zemalja u Kraljevini Jugoslaviji, izvan Banovine Hrvatske, formirane i proglašene u Beogradu 1939. godine.

Savremeni i u dvadeset prvom veku ostvareni vrhunski pozitivni ekonomski rezultati u poljoprivredi Kraljevine Holandije, Kraljevine Belgije i Vojvodstva Bavarske opravdavaju u celosti projekat potpune restauracije i rekonstrukcije evropskog poseda i zadružnog pokreta u Vojvodini Srbiji i Republici Srbiji.

Prosečan evropski posed poljoprivrednog gazdinstva iznosi dvanaest i po hektara što poljoprivrednog što šumskog zemljišta. Najveću farmu u Holandiji čini posed od sto hektara poljoprivrednog zemljišta! Od toga je dvadeset hektara obradivo krompirište, a osamdeset hektara čini pašnjačko zemljište. Porodična farma na takvom posedu uzgaja sto grla krupne stoke: krava, junadi i teladi.

Belgijsko poljoprivredno gazdinstvo je manje po površini od holandskog, osim što na takvom gazdinstvu postoje farme sa desetinama hiljada svinja, dok su malobrojnije farme sa stotinama goveda.

Geografski, istorijsko-politički i tradicionalno, prosečno bavarsko gazdinstvo čine posed i kuća na zemlji, manji od desetak hektara i sa manje od deset grla krupne stoke. Međutim, prebrojavanjem stotina hiljada gazdinstava i množenjem sa brojem grla krupne ili sitne stoke, dobija se milionski bilans i prihodi u milijardama Vojvodstva Bavarske u poljoprivredi.

U Šumadiji u Srbiji, bez oblika državnog i političkog uređenja, ali tradicionalnoj kulturno-ekonomskoj regiji srpskog naroda, zahvaljujući činjenici da nije doživela promenu vlasničkih odnosa na zemlji, to jest da u drugoj polovini dvadesetog veka eksperiment staljinističko-solhozne privrede nije realizovan u Šumadiji i da od vlasnika nije eksproprisano poljoprivredno zemljište sa ciljem da se prave PIK-ovi i BIK-ovi – šumadijska kuća je opstala i nastavila život na svom posedu. Danas je to moderno domaćinstvo sa spratnim stambenim objektom i pratećim zgradama, koje raspolaže sa svega nekoliko hektara zemlje i nekoliko grla stoke. Ali takav posed obezbeđuje visok životni i privredni standard porodičnom domaćinstvu koje se bavi voćarstvom i intenzivnim povrtarenjem!

Solhozni eksperiment, opravdavan svim mogućim studijama na šest univerziteta u Republici Srbiji, u dvadesetom i dvadeset prvom veku – realizovan je isključivo u nekada prebogatoj Vojvodini i Stigu, ravničarskom delu Moravske Srbije (da li zbog ravnog zemljišta nalik Sibiru?). Solhozni eksperiment je konačno realizovan do kraja osamdesetih godina dvadesetog veka. U Vojvodini je porušeno dvesta hiljada farmi. U pomoravlju napravljen „Godomin“ i slični veleposedi, sa bankrotiranim voćarskim plantažama, danas uparloženim, a da se zvanična, nazovinaučna javnost i zvanična politika nikada nisu pokajale, ni javno ogradile od genocidnog eksperimenta!?

Salaši, savremene farme na kojima opstaje porodično gazdinstvo, kao evropska, ekonomska i civilizacijska tekovina, nisu pošteđeni surovog solhoznog eksperimenta – permanentne revolucije, koja je prvo sprovodila prinudni otkup na salašima, a zatim eksproprijaciju, komasaciju, arondaciju! Od vlasnika gazdinstva, „premije u visini oskara“, tradicionalnog poseda evropskog poljoprivrednika i kulturnog čoveka, proizveden je proleter, nezaposlen u gradu!? A zatim su postkomunisti, počev od šezdesetih godina dvadesetog veka – rasprodali i razjurili preostalu seosku i salašku radnu snagu po evropskim i atlantskim meridijanima!

Jedino su još „salaši na severu Bačke“ preživeli civilizacijski eksperiment. I to ne zbog citiranog stiha antologijskog borca za očuvanje tradicionalne salaške pesme Zvonka Bogdana, već zbog realpolitičkog uslovljavanja: bunjevačko-šokački etnos somborskih i subotičkih salaša uživao je posebnu zaštitu režima Josipa Broza Tita. To je bio dovoljan razlog da taj region, posle Drugog svetskog rata i komunističke revolucije, dobije električnu struju, put i šansu za preživljavanje u realkomunizmu. Svih drugih dvesta hiljada vojvođanskih farmi, na tehnološkom nivo iznad bavarskih, holandskih i belgijskih, u prvoj polovini dvadesetog veka uklonjeno je sa lica zemlje i iz civilizacijskog toka Evrope.

Te salaše[3] naseljavao je milionski živalj, a raspolagali su kvalitetnom ekonomskom osnovom koja je podrazumevala čak i salaške železničke pruge (uskog ili širokog koloseka), te školskim i poštanskim zgradama, crkvama i svetosavskim domovima i domovima kulture drugih konfesija, uz njih. Takav, delimično očuvan primer u srcu Bačke i uz grad Novi Sad jesu Čenej i Pejićevi salaši. Oni su, krajem dvadesetog veka, od salaškog, tradicionalnog, opštinskog naselja salašara postali prigradsko naselje. I zahvaljujući ekskluzivitetu, povoljnom ekonomskom i geografskom položaju – delimično su očuvani.

A koliko se bogatstvo stvaralo farmerskim načinom života u prvoj polovini dvadesetog veka, u tadašnjoj Dunavskoj banovini – egzaktno svedoči razrez poreza Kraljevine Jugoslavije, po kome je Dunavska banovina (Vojvodina proširena do Požarevca i Kragujevca) plaćala pedeset posto državnog poreza, iliti koliko drugih pet banovina iz 1930-ih ukupno! Popis krupne stoke, na hiljadu i po salaša u Opštini Srbobran, koji je sprovela Kraljevina Jugoslavija 1940. godine, po otpočinjanju Drugog svetskog rata, radi utvrđivanja ratnih rezervi,[4] danas izgleda fascinantno i sasvim neverovatno. Na hiljadu i pet stotina salaša u Srbobranu država Jugoslavija je popisala četrdeset hiljada grla krupne stoke! Krava, konja i magaraca!

Logičan zaključak glasi da je, od egzaktno utvrđenog broja popisane krupne stoke u Srbobranu, 1940. godine pedeset posto bilo priplodno sposobno – prirodni prirast u krupnoj stoci, na teritoriji K. O. Srbobran, uoči Drugog svetskog rata bio je dvadeset hiljada grla: teladi, ždrebadi i puladi! Ukoliko je grlo, uslovno, u uzrastu od jedne godine vredelo – po današnjim cenama – pet stotina evra, iznos prirodnog priraštaja u krupnoj stoci u Srbobranu 1940. godine vredeo je deset miliona evra!!! Prirodni prirast sitne stoke – svinja, ovaca, pernate živine i „golubića koji su se prodavali na pijaci“ – Kraljevina nije računala!?

Srbobran danas, početkom dvadeset prvog veka, ima desetak naseljenih salaša i otprilike toliko farmi, daleko zaostalijih od salaša iz prve polovine dvadesetog veka, i raspolaže sa stotinak grla krupne stoke!?

*      *      *

Ovaj projekat primarno podrazumeva projekciju i restauraciju nove poljoprivredne i populacijske politike, koja će se ogledati u sedam žetvi koje donose prihode ostvarene u prirodnom, vremenskom ciklusu od 365 dana. Ali pre nego što prokomentarišemo sadržinu svake „moguće žetve“, još jednom ćemo napomenuti da je osnov farmerskog načina života zemljišni posed, koji stalno naseljava porodica kao proizvodna, razvojna i kulturna jedinica.

Prva žetva[5] novonaseljene porodice na jedinici poseda, kupljenog ili zakupljenog, od jednog do sto hektara – biće ratarska, voćarska, povrtarska proizvodnja.

Druga žetva iste porodice, u istom vremenskom ciklusu od 365 dana, na istom posedu je – stočarska proizvodnja. Proizvodnja mesa, za tržište i sopstvene potrebe, porodici donosi srazmerno isti prihod kao i prva žetva.

Treću žetvu čini tercijarna proizvodnja: domaće šareno goveče na paši, bez dohranjivanja, u povoljnim vremenskim prilikama, od 1. aprila do 1. decembra, daje deset litara visokokvalitetnog mleka. Pritom treba da bude osunčano zbog vitamina D i dohranjeno B kompleksom, sa svega trista hiljada „radikala“ (belih krvnih zrnaca u kubnom centimetru) i četiri posto mlečne masti i proteina u suvoj materiji, što zadovoljava evropski standard. Daje ukupno 2.400 litara mleka pre zasušivanja, koje prirodno pada u zimske mesece, što u novcu iznosi 120.000 dinara. Ukoliko krava pase, u celosti će, u prvoj sezoni, biti isplaćen iznos cene same krave. A othranjeno tele gazdinstvu donosi dodatni prihod od 50.000 dinara.

Kokoška, u salaškom načinu uzgoja, snese „100 bio-jaja“. Dok je cena same kokoši – 20 jaja! „Ovca se ne kolje kada se šiša“ i kada se muze, ali monopol na uvoz australijske vune „kao najkvalitetnije na svetu“ tekovina je komunističkih eksperimenata u borbi protiv kulaka. Zbog toga je presahnula prerada domaće vune u tekstilnoj industriji i ta mera, zbog svoje necivilizovanosti, nužno mora biti ukinuta!

Četvrta žetva koju ostvaruje porodica što živi farmerskim načinom života na zemlji jeste reciklaža: stajsko đubrivo, umanjena potreba za agrotehničkim i hemijskim sredstvima i njihova najblagotvornija primena u najpovoljnijim vremenskim prilikama. Poljoprivredna proizvodnja treba da se odvija bez transportnih troškova pri obradi zemljišta. Reciklaža i dobar plodored, uslovljen prethodnim žetvama – izvesno donose dodatni novčani prihod porodici farmera: četvrtu žetvu, ili ekstraprihod.

Peta žetva je atestirana, brendirana i „licencirana“ proizvodnja domaćih proizvoda s geografskim poreklom, moguće i eko-proizvoda, ali i vrhunskih proizvoda kakve po kvalitetu inače ostvaruju tradicionalna domaćinstva. Tradicionalnim proizvođačima je onemogućen plasman vina, rakije, domaćih vrsta sireva, „turinske kobasice“, kulena, pršute i šunke u najekskluzivnije hotele, trgovinske centre i delikatesne radnje. Ni u gradove Srbije, tako ni u izvoz, proizvodi seoskih domaćinstava ne stižu, osim kao pijačni i „švercerski“, nebrendiran proizvod!? Poljoprivredna proizvodnja i izvoz prerađevina, naime, isključivo su rezervisani za solhozno stočarenje i ratarenje, kao i za poluindustrijsku i industrijsku preradu prehrambene industrije. A ona ne može (nije do danas) stvorila znatan broj ekskluzivnih proizvoda.

Šesta žetva je: genomski uslovljena rašanskom civilizacijom u trajanju od 7524 godine, računate po julijanskom kalendaru. Kultura življenja farmerskim i salaškim načinom života, sama po sebi i u skladu s tradicionalnim verskim načinom života, proizvodi visok natalitet! Porodica koja živi na zemlji vrlo brzo shvata da joj je daleko isplativije da proizvodi svoju radnu snagu nego da unajmljuje tuđu. Novi članovi porodice su pomoćni radnici, već od svoje pete godine života. Čuvaju guske, kupe jaja, hrane sitnu stoku. Od sedme godine su punopravni radnici porodične zajednice. Uključeni u sve poslove i kulturne događaje: proslave krsne slave, proslave Božića i Uskrsa, rođendana, Nove godine… Prisutni prilikom ispunjavanja svih kultnih i kulturnih događaja, veoma bitnih u životu farmerske porodice. Iznajmljena radna snaga nepotpuno participira u nabrojanim, najznačajnijim događajima porodičnog života i predstavlja ekonomsko opterećenje za porodicu. Takođe, u farmerskom načinu života teško se razlikuju porodični odnosi od ekonomskih odnosa. Biološka mešavina dveju porodica u istom domaćinstvu nije prihvatljiva, niti se javlja u evropskom porodičnom gazdinstvu.

Sedma žetva je veoma razvijena prihodbena aktivnost. U onim revirima Srbije gde nije sprovedena komunistička eksproprijacija i solhozno gazdovanje na zemljištu još se naziva i kućna radinost i seoski turizam, sa mogućim razvijenim etnomuzeološkim aktivnostima, kao vrhunskom kulturnom aktivnošću. Primer je Etno-selo u Sirogojnu na Zlatiboru, ali i Raljačke pivnice kod Negotina. Svako porodično gazdinstvo koje se opredelilo da prima turiste i servira im svoje proizvode, bilo u okviru pansiona bilo „za nošenje“ – ujedno je i kulturno dobro.

*    *     *

Tehnička interpretacija socioekonomskog elaboriranja, u ovom projektu, sadrži i ilustraciju. Projekat objekta – farmerske kuće, salaša, zasnovane na tradiciji gradnje eko-kuće i u planinskom i u ravničarskom prostoru.     

Kuća sa pratećim objektima čini nerazdvojni deo projekta restauracije civilizovanog načina proizvodnje i življenja, po uzusima evropskog ekonomskog toka. Ono što odlikuje projekat ove farme jeste gradnja isključivo prirodnim materijalima, sa održivim ekološkim mikroklimatom; jeftinim grejanjem i savremenim solarnim i eolsko-ekološkim napajanjem energijom. Ili energetska nezavisnost zasnovana na proizvodnji energije, na bazi upotrebe bio-mase.

Specifikacija materijala i realizacija projekta koji predstavljamo daju mogućnost da njegova izgradnja na odgovarajućem poljoprivrednom zemljištu, livadi, šumi i uz vodotokove – ne prelazi iznos od 600.000 (šest stotina hiljada dinara) dinara. Ukupno.

Tabelarno predstavljen projekat samo jednog ekskluzivnog dela farmerske proizvodnje ilustruje geometrijsku progresiju i eventualni ekonomski bum koji obezbeđuje prirodni prirast u ratarsko-stočarskoj proizvodnji na farmi. To predstavljamo sledećom tablicom koja ilustruje petogodišnji ciklus u razvoju gazdinstva:        gazdinstvo nužno mora biti snabdeveno, prve godine, kreditnom linijom od 500.000 (pet stotina hiljada) dinara, ili sa pet steonih junica:

PET STEONIH JUNICA – DOMAĆE ŠARENO GOVEČE

Prva godina prirasta: četiri teleta, dvadeset posto uginuća.	Prihod u mleku: 2.400 litara, puta pet grla, ukupno dvanaest hiljada litara mleka, puta pedeset dinara, jednako je 600.000 (šest stotina hiljada) dinara prihoda od mleka.
Druga godina ponavlja identičan rezultat prirodnog prirasta i prihode od mleka, kao što je bilo i prve godine.	600.000 dinara od mleka u drugoj godini.
Treća godina: teli se sedam grla, pet krava i dve novopridošle junice. Prirodni prirast u teladima, umanjen za dvadeset posto, iznosi šest novih teladi.	Prihodi od mleka: u trećoj godini ekstenzivnog stočarenja iznose: 7h2400 litara, puta 50 dinara, što iznosi 840.000 dinara.
Četvrta godina: u proizvodnju se uvode još tri nove junice i prirodni prirast, umanjen za dvadeset posto, iznosi osam novih teladi.	Prihodi u mleku su 9h2400 litara, puta 50 dinara, što iznosi 1.080.000 (milion i osamdeset hiljada) dinara.
Peta, završna i obračunska godina: teli se trinaest grla, devet krava i četiri nove junice, što čini prirodni prirast od deset teladi.	Prihodi u mleku su 13h2400 litara, puta 50 dinara, što iznosi 1.560.000 (milion i petsto šezdeset hiljada) dinara zarade od mleka u petoj godini.
Trinaest krava i deset teladi –bilans je reprodukcije. Muška junad – bikovi takođe su ekskluzivni proizvod farme. Jedanaest bikova, utovljenih i prodatih, maltene udvostručuju  vrednost prihoda od prirodnog prirasta!	Ukupno: 4.620.000 (četiri miliona šeststo dvadeset hiljada) dinara.

Ukupan prirast donosi pretpostavljenih šesnaest muških teladi (od toga pet muških teladi u petoj godini), međutim, u ovoj tabeli, kao prihod porodice, junad i telad novčano nisu valorizovana.

Porodično gazdinstvo, na novoj farmi, zasnovanoj sa pet steonih junica, prve proizvodne godine oprihodovalo je, za pet obračunskih godina, trinaest krava, četiri junice, te pet ženskih teladi iz pete godine. Ukoliko su muška telad prodavana a nisu tovljena, ukupan prihod od prodaje muških teladi iznosi dodatnih 800.000 (osam stotina hiljada) dinara. Prihod u mleku iznosi 4.620.000 (četiri miliona šeststo dvadeset hiljada) dinara.

Crtež 1.

AKSIOMETRIJSKI IZGLED PROJEKTA SALAŠKE ZGRADE SA EKONOMSKIM TJ. ŠTALSKIM PROSTORIJAMA

Napomena uz projekat:                                                         Izgled i konstrukcija modernog farmerskog objekta (salaša), koji je idejni rad dr Milana Paroškog, crtež projektanta Milutina Grozdanića, obogaćen je elementima arhitekture i likovnim detaljima koji poskupljuju gradnju. Projekat dozvoljava pojednostavljenje konstrukcionih delova i fasadnog izgleda kako bi celokupna gradnja mogla biti realizovana sa skromnih 600.000 dinara (5.000 evra). Raspored prostorija, presek objekta i osnova, crteži: 2, 3, 4 i 5 (priloženi prema projektu) namenjeni su za gradnju salaša koji će imati samo proizvodnu funkciju i činiće objekat za život porodice, smeštaj mehanizacije, stoke i stočne hrane… Svi projektovani kapaciteti predstavljeni su sa eventualno uprošćenim sadržajima.

U fasadnom izgledu moguće je uprostiti gradnju. Hodnik (gonk) takođe može biti izgrađen samo na konstrukcionim stubovima, bez vrata i prizida. U fasadnom izgledu moguće je izmeniti konstrukciju kible, izgraditi je bez dekorativnih elemenata. Prozorski otvori mogu da budu bez kapaka, a spratni ispust da se eliminiše i zameni ventilacionim otvorom u vidu cevi, sa zaštitnim limenim produžetkom. Unutrašnji raspored prostorija u osnovi treba očuvati, ali takođe je moguće eliminisati pregradu između kuhinje i dnevnog boravka, kao i neke od pregradnih zidova i drugo kupatilo u spratnom delu.

Crtež 2. Poprečni presek salaškog objekta 

Crtež 3. Osnova prizemlja

Napomene: Osnova se sastoji iz tri dela objekta: pristupnog trema s devojačkom sobom dimenzija 3h8 m; sa centralnim prostorijama, dnevnom sobom, kupatilom, hodnikom i kuhinjom. U kuhinji, pre gradnje, može biti izbušen arteski bunar, sa agregatom koji bi zamenjivao eventualnu ručnu pumpu; a u hodničkom delu, gde je ucrtan presek odžaka, pretpostavljena je izgradnja „proste peći“ ili peći od nepečene cigle, koja bi bila i adekvatan izvor toplote i dekorativni element u salaškom objektu.

Treći deo su konstrukciono dodate prostorije štale na severnom, te šupa i ostava na zapadnom delu objekta salaša, koje po dimenzijama mogu biti i znatno razvijenije od projektovanih.

Crtež 4. Raspored potkrovnih prostorija

Napomena: Konstrukcija podnice, tavanske pregrade, projektovana je u dvocolskim (5 cm) fosnama, koje su falcovane, na pero-žleb i ankerisane u betonskom vencu kako ne bi došlo do krivljenja fosni. Ukoliko porodično domaćinstvo ne želi ugradnju dva kupatila, što znatno poskupljuje izgradnju objekta, moguće je urediti četvrtu sobu u potkrovlju sa prozorskim otvorom na zapadnoj fasadi.

Crtež 5. Fasadni izgled

Napomena: Južna ili glavna fasada objekta, radi pojeftinjenja, ali i očuvanja dekorativnih elemenata, može biti nemalterisana, ali zaštićena „demit“ fasadom debljine 5 cm, što znatno poboljšava i termičku izolaciju objekta, ali i pojeftinjuje gradnju.

  Salaš kao objekat seoskog turizma i kućne radinosti može biti građen blokovima od mlevenog crepa (reciklažni blokovi). Ispunjavanje blokova ilovačom umesto krečnim malterom svakako pojeftinjuje gradnju, ali daje i mogućnost sekundarne upotrebe konstrukcije. Sami betonski elementi gradnje mogu da budu uprošćeni korišćenjem, na primer, otpadnih električnih stubova (bandera), a krovna konstrukcija, rogovi, raspinjače i letve mogu biti rezani od sirove topolske građe!

Ako objekat služi i sedmoj žetvi, moguće ga je nadograditi, obogatiti arhitektonskim i dekorativnim elementima, kao i popuniti raspored prostorija (drugo spratno kupatilo; kuhinja odvojena od dnevnog boravka; parno grejanje izvedeno iz ložišta peći, ili drugačije projektovan sistem grejanja i sl.), prema nameni objekta.

Dr Milan Paroški, viši stručni saradnik Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Novog Sada i stručni saradnici istoričari Svetlana Kresoja i Đurađ Jakšić. Projektant: Milutin Grozdanić

---

[1]
                Godišnji izveštaj NIS-a za 2014. godinu: „Po ekonomskim pokazateljima… NIS je, između ostalog, imao rast prometa od 0,4%, koji je na kraju prošle godine iznosio ukupno 3,09 miliona tona, dok je izvoz porastao 2%“, Kiril Kravčenko, direktor NIS-a – Dnevnik, Novi Sad, sreda, 8. jul 2015. godine, str. 5.

[2]
                „Uz kuću i okućnicu prilikom useljavanja svaki kolonista je dobijao kravu, krevet, slamaricu, tepih, šest vreća, naćve, sekiru, bradvu, ašov, vreteno, sito, valov, lopatu za pečenje hleba i muzlicu.

Da bi imali ekonomsku osnovu za život, kolonisti zemljoradnici dobijali su 10-20 jutara zemlje i livadu, 2–4 konja ili 22 forinte za pribor, plug i neokovana kola. Država je pomogla, pa su oranice bile zasejane pšenicom i kukuruzom.

                Koliko je kolonizacija dobro smišljena i planski sprovođena, može se zaključiti po sledećem: seljaci iz susednih mesta su kulukom bili naterani da pooru i zaseju zemljište atara Crvenke koje je bilo namenjeno kolonistima. Taj posao je obavljen 1784. godine, jer je bilo planirano da se kolonisti uključe u poljoprivrednu proizvodnju naredne godine. Kada su stigli, kolonisti su tokom 1785. godine obavili samo žetvu, s tim što su odmah imali ekonomsku osnovu za život. (Radomir Subotić, Vrbas, 1965).

                Radi razvoja zanata potrebnih mestu, zanatlije su dobijale kuću, baštu i novčanu pomoć za alat. Mitar B. Radonjić, Crvenka, Kolonisti 1945–1950, Štamparija „Budućnost“, Novi Sad, 2012, str. 78.

[3]
                Jedini naučni skup u Vojvodini (osim folklornog okupljanja PČESE na Čeneju) posvećen salašima, održan u Somborskom muzeju početkom poslednje decenije dvadesetog veka, detektovao je četiri genealogije salaša: bački ratarski i stočarski stajaći salaš s kućom varoškog tipa, najbogatiji i najreprezentativniji farmerski objekat i stanište; banatski stočarski salaš nastao od ustaljenog mesta za postavljanje čobanske kolibe s korlatom; pudarski ili baranjsko-vršački salaški objekat nastao razvojem objekta i ekonomije iz vinogradarske kuće i podruma; i sremska koliba u svinjskom Sremu i pudarski improvizovani objekti u voćarstvu i vinogradarstvu. Primedba dr Milan Paroški

[4]
                Izvor – Vojvođanski arhiv

[5]
                Zakon o povraćaju selima utrina i pašnjaka i oslobađanju od popaše donela je Skupština Republike Srbije aprila 1992. godine, na inicijativu Milana Paroškog; ista skupština odbila je da usvoji predlog zakona o farmerizaciji i agrarnoj reformi – Milan Paroški, Skupštinska proročanstva, knjiga prva, Art-projekt Zrenjanin, 2012. godina. �������������v�